Φρεσκομπάλντι, Τζιρόλαμο

(Frescobaldi, Φεράρα 1583 – Ρώμη 1643). Ιταλός συνθέτης και οργανοπαίκτης. Το εν-διαφέρον για τον μεγάλο αυτό μουσικό εκδηλώθηκε μόλις τελευταία, έτσι ώστε και από την άποψη αυτή η ιδιωτική και καλλιτεχνική ζωή του Φ. να φαίνεται ότι μοιάζουν με τη ζωή του Μπαχ, με τον οποίο ο Ιταλός μουσικός συγκρίνεται συχνά, τόσο για τους θριάμβους που σημείωσε όσο ζούσε ως οργανοπαίκτης, όσο και για την αδιαφορία που κάλυψε για τόσο καιρό την ανακαινιστική του προσπάθεια ως συνθέτη. Η αναγνώριση του Φ. στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού άρχισε μόλις κατά τα τέλη του 19ου αι., όταν ο Γερμανός ιησουίτης Φραντς Ξαβέρ Χάμπερλ (1840-1910), λαμπρός μελετητής της ιταλικής πολυφωνικής μουσικής, είχε την τιμή, πλάι σε αυτή που του έδωσε η ανακάλυψη ξανά του Παλεστρίνα, να αποκαλύψει τον Φ., δημοσιεύοντας το 1890 στη Γερμανία την πρώτη συστηματική μονογραφία. Και η λήθη που κάλυψε τον Φ. φαίνεται περισσότερο αδικαιολόγητη αν αναλογιστεί κανείς ότι η μεγαλοφυΐα του δεν πέρασε απαρατήρητη από τους σύγχρονούς του. Στράφηκε προς τη μουσική με την παρακίνηση του πατέρα του και σπούδασε όργανο και κλαβεσέν, ενώ συγχρόνως διακρίθηκε και στο τραγούδι. Νεότατος παρουσιάστηκε σε περιοδείες στην Ιταλία, όπου εκτιμήθηκε ως θαύμα της φύσης, ως τραγουδιστής και ως εκτελεστής των πλέον διαφορετικών οργάνων, και κυρίως για τις εξαίσιες αποδόσεις του στο κλαβεσέν και στο εκκλησιαστικό όργανο. Γύρω στα 20 χρόνια του κέρδισε την εκτίμηση του αρχιεπισκόπου Μπεντιβόλιο και κατόπιν περιπλανήθηκε σε όλη την Ευρώπη πριν εγκατασταθεί από το 1605 έως το 1607 στην Αμβέρσα, στις Βρυξέλλες και σε άλλα κέντρα της Φλάνδρας. Στον θαυμασμό που προκαλούσε ως εκτελεστής (μια συναυλία του στην εκκλησία του Aγίου Πέτρου συγκέντρωσε 30.000 ανθρώπους), συμπεριλαμβανόταν και ο θαυμασμός για τον συνθέτη. Ο Φ. κατόρθωσε πράγματι –και αυτό είναι ο νεωτερισμός της μουσικής και της τεχνοτροπίας του– να συνδυάσει την τελειότητα της πολυφωνίας με την ενόργανη μουσική. Μετά τις πρώτες μελέτες του σε συνθέσεις μαδριγαλιών, επειδή ενδιαφερόταν για μουσικούς πειραματισμούς, ο Φ. προσπάθησε να αποσπάσει το κλαβεσέν και το εκκλησιαστικό όργανο από κάθε υποψία προσαρμογής τους στο πολυφωνικό κλίμα. Απελευθέρωσε δηλαδή την ενόργανη μουσική, όπως ήταν στην παράδοση που επικρατούσε, από κάθε υποταγή στο τραγούδι ή στη μεταγραφή του τραγουδιού στις νέες διαστάσεις της μουσικής για όργανα. Το εκκλησιαστικό όργανο και το κλαβεσέν βρήκαν για πρώτη φορά τον αληθινό, αυτόνομο και πρωτότυπο προορισμό τους. Όχι άδικα ο Μπαχ, φαινομενικά τόσο απομονωμένος από τον κόσμο, περισσότερο από έναν αιώνα μετά τον θάνατό του αναζήτησε και αντέγραψε με το χέρι του, αφομοιώνοντας και αναπτύσσοντάς τες, τις συνθέσεις του Φ. για εκκλησιαστικό όργανο. Συχνά σε σύγκρουση με τους χρηματοδότες του (ο Φ. ήταν ένας από τους πρώτους μουσικούς που τόλμησαν να υποστηρίξουν ενσυνείδητα την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του καλλιτέχνη), αφού έμεινε για λίγο στη Μάντοβα (1615) και στη Φλωρεντία (μεταξύ 1628 και 1634) εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και ανέλαβε καθήκοντα οργανοπαίκτη στο ιουλιανό παρεκκλήσι του καθεδρικού ναού του Aγίου Πέτρου επειδή ενδιαφερόταν για το μέλλον των παιδιών του. Συνέθεσε κομμάτια για κλαβεσέν, τοκάτες (είναι από τα αριστουργήματά του), καπρίτσια και τραγούδια για εκκλησιαστικό όργανο, χωρίς να διστάζει να χρησιμοποιεί συχνά λαϊκούς σκοπούς, που ήταν της μόδας στην εποχή του (όπως η Ρομανίνα, η Μόνικα, ο Ρουτζέρο, η Φαντινέλλα). Αποτέλεσε φωτεινό πρόδρομο των υποβλητικών εκείνων παραλλαγών που χαρακτηρίζουν τον Μπαχ, όντας ικανός δηλαδή να ανακαλύπτει και να αναπτύσσει με απόλυτη ελευθερία φαντασίας τις κρυμμένες δυνατότητες ενός απλού θεματικού πυρήνα. Είναι πιθανόν ότι, ακολουθώντας το παράδειγμα του Φ., ο Μπαχ συνέλαβε, ως αποκορύφωμα της μουσικής γνώσης, την Τέχνη της φούγκας, όπως ο Φ. στα χρόνια της ωριμότητας, δημοσίευσε (1635) τα Μουσικά Άνθη σε ένα σύνολο σε 4 μέρη, που παρακάμπτει ακόμα και μια συγκεκριμένη ή ενόργανη επέμβαση. Ο Ιταλός συνθέτης και οργανοπαίχτης Τζιρόλαμο Φρεσκομπάλντι σε ξυλογραφία του Μελάν.